Читать онлайн книгу "Köttı qysqan investor"

К?ттi ?ыс?ан бай болар
Даулет Арманович


Менi? есiмiм Даулет Арманович, мен жо?ары о?у орныны? ?стазымын, к?сiпкермiн, инвестормын, ендi жазушы атандым. Осы кiтапты не болса да жазуым керек болды, ?йткенi ол а?ша?а байланысты барлы? т?рлi с?ра?тар?а жауап бередi. Б?л кiтапта жазыл?ан ?р ?адамды ?олданса?ыз, алды?ыз?а ?ой?ан кез келген ма?сат?а жетесiз.Кiтапты? орыс тiлiндегi атауы «1 000 000 долларов в инвестициях на пальцах», атына заты сай келетiн на?ыз, пайдалы ?дебиет!





К?ттi ?ыс?ан бай болар



Даулет Арманович



Переводчик Бейбит Шагановна Солтанкулова

Дизайнер обложки Дмитрий Миронов

Редактор Инара Ахметжанова

Редактор Азымбек Адильгазы

Редактор Рахат Баттал

Редактор Айнель Аманбекова

Редактор Айбар Жандарбеков

Редактор Гулинур Мухтарова



© Даулет Арманович, 2021

© Бейбит Шагановна Солтанкулова, перевод, 2021



ISBN 978-5-0055-3293-0

Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero




Даулет Арманович

К?ттi ?ыс?ан бай болар


Б?л кiтапта пирамида, спорт?а б?с тiгу ж?не бас?а да к?ззап ?тыстар?а жатпайтын т?ра?ты ?аржы ??ралдарын таба аласы?. Б?л ??ралдарды мен, менi? студенттерiм, клиенттерiм, достарым ж?не Forbes тiзiмiнi? ?штен бiрi ?олданып к?рген. Б?л кiтапта к?рсетiлген стратегиялар миллионды бiр айды? iшiнде жина?тау?а м?мкiндiк бермейдi. Дегенмен кiтапты о?ып шы??ан со?, сол миллионды, уа?ыты?ды бостан бос?а сауда-сатты?, талдаулар?а ж?мсамай, жайлы ?мiрден бас тартпай, ?алай табу?а болатынымен таныса аласы?.



Б?л кiтапта атауында к?рсетiлгендердi? б?рiн табасы?. О?ып шы??ан со? е? т?ра?ты, классикалы?, консервативтi ?аржы ??ралдарын пайдалана отырып (пирамида, Форекс, спорт?а б?с тiгу ж?не бас?а да к?м?ндi табыс табу?а жатпайтын) бiр миллион доллар табу капиталыны? ?аржы жоспарын ??растыра аласы?. Б?л ??ралдарды мен, менi? студенттерiм, клиенттерiм, достарым ж?не Forbes тiзiмiнi? ?штен бiрi ?олданып к?рген. Б?л жерде к?рсетiлген стратегиялар миллионды бiр айды? iшiнде жина?тау?а м?мкiндiк бермейдi. Дегенмен кiтапты о?ып шы??ан со?, сол миллионды уа?ыты?ды бостан бос?а сауда-сатты?, талдаулар?а ж?мсамай, жайлы ?мiрден бас тартпай ?алай табу?а болатын жолымен таныса аласы?.

Ата-анама арнаймын – оларды? к?мегiсiз мен де, ?рине, б?л кiтап та болмас едi. ?ке, анам! Алдары?да бас ием, сiздерге деген ал?ысым шексiз!



Кiрiспе

?ымбатты о?ырман! Осы кiтап?а к??iл аудар?аны?ыз?а ризамын. ?азiр ?ыс?аша б?л кiтапты? кiмге, не ?шiн, ?зi ?шiн пайдалы не табатыны ж?не менi? кiм екенiмдi айта кетемiн.

Таныс?аныма ?уаныштымын, мен-Д?улет Арман?лы, к?сiпкермiн. Екi бизнесiм бар: жатты?тырушы залмен кiшiгiрiм коммерциялы? жылжымайтын м?лiк. Ж?не де ХБА бакалавриат студенттерiне д?рiс беремiн, о?ан дейiн б?гiнгi AlmaU мен ?аза?стан-Британ техникалы? университетiнде (?аза?станнан болса?ыз олар туралы естiген боларсыз) ж?мыс iстеп к?рдiм.

Д?рiс беру менi? негiзгi iсiм еместiктен п?ндерiм аз, дегенмен менi? саба?тарымды студенттердi? к?пшiлiгi на?ыз адал, ?ызы?ты да ?те пайдалы деп санайды. П?ндерiм «Кроссм?дениеттi менеджмент», «Практикалы? менеджмент», «Business communication» деп аталады. Жеке ?аржы м?селесiн ?немi ?оз?ап отыратынмын, бiра? п?ндерiм мен берiлген уа?ытты? шектеулiгiне байланысты студенттерiммен ?зiмнi?, ?згелердi? а?ша ж?мсау т?жiрибесiмен б?лiсе алмадым.

Б?л м?селе студенттердi? ?ызы?ын тудыр?анымен, студенттiк кезе? ?за?, бiра? т?ра?ты инвестициялы? табысты? арты?шылы?ын аса т?сiне бермейтiн кез екенi б?рiмiзге м?лiм. Менi? а?ысыз кiру м?мкiндiгi бар жеке ?аржы туралы д?рiстерiм 30-дан ас?ан а?а буындарды ?ызы?тыратынын бай?адым, себебi инвестиция м?селесi олар ?шiн ?зектi м?селе де, студенттерге ?ара?анда жеке ?аржыны бас?ару?а ы?палдары ?стемiрек.

Б?л кiтап ?зi, ата-ана, бала-ша?а, тума-туыстары ?шiн мойнына жауапкершiлiк ал?ан т?л?алар ?шiн жазыл?ан. Егер де б?л жауапкершiлiк сiзде болса, б?л кiтап алдымен сiз ??р?ан капитал мен сiздi? аралары?ызда?ы ж?ктi д?рыс б?луге, содан со? жауапкершiлiктi капитал?а аударып, ?аржы ?иынды?тарды барлы? де?гейде ?зi?iз, ?рпа?тары?ыз ?шiн шешуге к?мектеседi. Ал егер де б?л жауапкершiлiк сiзде болмаса, д?рыс ?аржылы? ба?ытын сiлтеу ар?ылы к?птеген долларлы? миллионерлер ??р?ан ?аржылы? ?деттердi бойы?ыз?а сi?iртуге м?мкiндiк бередi. Ол ?шiн биткоин, бюджеттi ?ыс?арту, лоторея, тендер, «пирамида», наркобизнес дегендерден аула? болу керек. Сiз ?лемнi? а?ша жетiспеушiлiк жа?дайда ?зi?iздi ?алай ?стайтыны?ызды, одан шы?у жолдарын, е? к?рделi с?ра?-а?шаны ?айда салу керектiгi жайлы бiле аласыз.

Жо?арыда?ыны? негiзiнде б?л кiтапты жазбауыма болмады. ?мiрбаяны?ды, танымал ж?лдыз болмаса?, жазбау?а болар, себебi ол ата-ана?на? бас?асына б?рiбiр. Менi? ?аза?станда?ы т?рып жат?ан 4 жыл iшiнде бай?а?аным: адамдарды?, тiптi бай адамдарды? с?тсiз ?аржылы? шешiмдерi ар?ылы банкрот?а ?шырауы та??алдырды. ?аза?станда неб?рi он мы??а жуы? жеке инвестициялы? шоттар (ЖИШ) ашыл?ан, ал б?л дегенiмiз банк картасыны? аналогы, ол ар?ылы биржа?а инвестиция ??ю?а болады. Б?л ЖИШ тек елiмiздi? 0,06% хал?ында бар болса, оны ?немi ?олданып ж?ргендер саны 2000-?а жуы?, немесе ?аза?стан хал?ыны? 0,01% ?ана. М?ндай к?рiнiс б?рын?ы Ке?ес Ода?ы елдерiнде де кездеседi, бiр ?ызы?ы, мемлекет кiн?лi емес, бiлiм, т?жiрибе мен мамандарды? жо?ты?ы -е? басты себеп. Олар ?айдан болсын, капитализм бiздi? елге 30 жыл б?рын ?ана келсе.

Сiз – ?айда?ы жо? бiр д?рiс берушi мен жатты?тыр?шы зал иесi жеке ?аржы туралы бiр кiтап жазатындай ?айдан бiлсiн деуi?iз м?мкiн. Ал мен 7 жыл ?лыбританияда т?рып о?ыдым; ?кiнiшке орай, ?аржы iсi бойынша емес. 10 жылдан аса к?сiпкерлiкпен, инвестициямен айналысамын. ?р ?имылым жа?а бiлiм, т?жiрибе мен жа?а танысты??а толып жатыр. Англияда гольфты жиi ойнайтынмын, сол кезде Exeter ?аласында о?ып ж?рiп, осы ?аланы? инвестиция ?орыны? иесiмен таныстым. Оны? бас?аруында?ы капиталы 500 миллион фунттан астам, ал б?л, айтпа?шы, атал?ан салада к?п емес.

?аза?стан?а ?айта орал?ан со? к?птеген, сiз оларды? ?ызметi т?рма? аттарын да естiмеген, брокер, инвестор мен миллионерлермен таныстым. Б?л кiтапта ?з ойымнан шы?арыл?ан еште?е де жо? – б?рi бая?ыдан ойлап табыл?ан, ал менi? ойым – тек ТМД елдерiнi? ?азiргi жа?дайына сай, сол бiр миллион капиталды ?алай жасау?а болатын туралы ?лкен ма?сат пен жинал?ан т?жiрибемен алмасу.. Кiтабым сiздi? ?лкен шы??а шы?атын ?адамдары?ызды? бiрiне себепкер болып жатса, мен де сiзбен бiрге ?уанамын. Сонды?тан о?ып бол?ан со? ?з жетiстiгi?iзбен б?лiсе отыры?ыз. Менi? Инстаграм пара?шам @realprepod немесе email realprepod@gmail.com.



Б?л кiтапты ?алай о?у ?ажет

Егер де сiз ?аржы ?лемiнен бейхабар болып, к?дiмгi бизнес пен ?арапайым ж?мысы?ыз болса, кiтап д?л сiз ?шiн. Ал егер де жеке ?аржы м?селесiнде шебер болса?ыз, б?л кiтап сiз ?шiн ?те пайдалы болмас, пайдалы болса – сiз шебер емессiз. Кiтапта?ы менi? негiзгi ойым: бiз тек адамдармыз, ?ркiмнi? ?з маманды?ы бар, жа?а маманды? iздеп ж?рген жо?пыз, сонды?тан б?л жерде биржада?ы алып-сатарлар ?шiн еште?е жо?. Б?л кiтап бiр миллион табу ма?сатын ?ой?ан, шыдамдылы? танытып, инвестиция?а iсiне жылына 2—3 са?ат уа?ытын б?луге дайын адамдар ?шiн. Практика к?рсетiп отыр?андай, онда?ан жылдар iшiнде жылына 2 са?атты? ?зi жеткiлiктi.

Кiтапты? басылып шы??ан н?с?асы болса, ?олы?ыз?а маркер мен ?алам алып, пайдалы жерлерiн белгiлеп отыры?ыз. М?лдiр бетбелгiнi алып, ма?ызды жерлерiне жабыстырып?ойы?ыз, кiтапты? шеттерiне жазы?ыз, Инстаграмда жарияла?ыз да, менi «realprepod» деп белгiлеудi ?мытпа?ыз. Егер электронды н?с?асы болса скриншот жаса?ыз да, сiзге пайдалы да ма?ызды жерлерiн жария ете берi?iз, к?м?н тудырса, ?аржы м?селесiн бiлетiндермен, сенетiн адамдары?ызбен тал?ыла?ыз. С?ра?тары?ыз болса ма?ан Инстаграм?а жазса?ыз болады, мiндеттi т?рде жауап беремiн. Аудио кiтап форматын та?даса?ыз, онда тек тал?ылалай аласыз (2—3 жылда бiр рет болса да ты?дап т?ры?ыз).

Кiтапты ?арапайым, т?сiнiктi тiлмен жеткiзуге тырыстым, к?рделi терминдер к?п емес, ал егер оларды кездессе?iз, т?сiндiрмелерiн осы кiтапты? беттерiнен немесе Гуглдан таба аласыз. К?птеген тарауларда сiздерге т?сiнiктi болу ?шiн ?зiмнi?, достарымны?, ке?ес ал?ан клиенттерiм мен студентерiмнi? ?мiрiнен мысал келтiрдiм. Ж?не де ?й тапсырмаларын кездесесiз, оларды м??ият орындау?а ке?ес беремiн. Олар ?те о?ай бол?анымен, т?ртiп пен т?ра?тылы?ты ?ажет етедi.




1 -ШІ тарау. А?шаны ?айдан алу ж?не бизнес н?с?алары



А?шаны ?айдан алу?а болады? Инвестиция?а ?олданыланатын а?ша к?зi, шынайына келсек, ?те к?п. Б?л жала?ы, ?немделген а?ша, бизнес, кездейсо? тап?ан табыс, сатыл?ан жылжымайтын немесе бас?а да м?лiк болуы м?мкiн. Е? бастысы ?з-?зi?дi инвестиция 100500 миллионнан доллардан басталады деген оймен жей бермеу керек. Биржалы? нары??а кiрудi? бастап?ы соммасы 100 $ басталады. Казiр сол дерекк?здерiмiздi талдайы?.

Бизнестен бастайы?. ?арапайым адамдар?а т?н 3 бизнес т?рiн аны?тайы?. Яхта сатып алушылар Forbes тiзiмiнде болмайды. Оларды? бизнесы ?андай болуы м?мкiн? ?аза?станда ?азына?а салы?ты? бiр б?лiгiн т?лейтiндер м?най ж?не де бас?а мемлекеттiк к?сiпорындар делiк. Б?л экономиканы? айтарлы?тай ?лсiздiгiн к?рсетедi. ?азiргi уа?ытта, 2020 жылды? с?уiр айыны? басында, карантин кезiнде Алматыда кiтап жазып отыр?анымда, б?л ?те ай?ын бай?алды. М?най ба?асы 25доллар?а ??лдырап к?сiпкер мен жала?ы алатын ж?мысшылар арасында д?рбеле? басталды. Олар ащы шынды??а к?здерi жетiп, негiзгi «касса» жасайтын ?нiмнi? с?раусыз ?ал?анын, ал бас?а халы?аралы? нары?та сатылатын ?нiмнi? ?азiрше жо?ты?ын т?сiндi. Ал екiншi жа?ынан, егер сiз Америка, ?ытай, ?лыбританияны алса?ыз, оларды? экономикасы аз ?лесiн бiрнеше ?ана компаниялар мен салалар ??райтынын к?ресiз. ?ызметтердi? ?лкен ?лесiн ша?ын бизнес пен жеке дара к?сiпкерлiк ??райды. Сонды?тан оларды? экономикасы т?ра?ты да мы?ты болып табылады.




1.1 К?сiпкер


Бизнестi? 3т?рiн аны?тайы?: ша?ын бизнес, орта бизнес ж?не ?зiн-?зi ж?мыспен ?амту. Егер сiз осылайша а?ша тауып, ?немдей алса?ыз, б?л бизнес т?рлерi инвестиция ??ю?а ?те ?олайлы екенiн бай?айсыз. Неге десе?iз, бiзде, ке?ес ?кiметiнен ?ал?ан инвестор – кейпi бай, а?шасы сансыз адам ретiнде санамызда ?алыптасып ?ал?ан. Оларда б?рi де бар: ?ымбат машиналар, элиталы? м?лiк, ал инвестициямен бас?а iсiнi? жо?ты?ынан айналысады деп ойлаймыз. Ал шынайы келсек, ол бас?аша. Менi? ойымша инвестициямен кедейлiктен бiр саты жо?ары т?р?андарды? барлы?ы айналысу керек. Себебi инвестиция ?суге, а?шаны к?п табу?а, ?мiрi?дi жа?сартып, келе жат?ан ?рпа?ы?а актив пен м?ра ?алдыру?а м?мкiндiк бередi. Сiзде бизнес бар болса, ол д?рыс жолда?ы бизнес бол?ан жа?дайда, сiз ?лгiлi к?сiпкерсiз. Ал ?лгiлi к?сiпкер болса?ыз, онда а?шаны ?ажеттiктен де арта таба аласыз.




1.1.1 Ша?ын бизнес


Ша?ын бизнестi? ?ызмет к?рсету саласында?ы жа?сы жа?тары неде? Ол – аз уа?ытта т?уiр а?ша тауып капиталды жинап алу. ?ызмет к?рсету саласында?ы бизнес ед?уiр инвестицияны ?ажет етпейдi, к?бiне жарнама мен ?й-жайлар?а саласыз. Бизнестi? ал?аш?ы кезе?iн алса?, мынадай математика шы?ады: сiз 100 мы? саласыз да (2020 жылды? тамыз айыны? доллар ба?амы 240$), 1 айды? iшiнде ?айтара аласыз. С?йтiп бiр жылда бiр айлы? пайда?ыз 100 мы? боп т?рады. Ал бизнесi?iздi дамыта берсе?iз, ?сiмi де к?бейе бередi; миллион, 5 миллион… ?ызмет к?рсету саласыны? бiр жа?сысы – тез ке?ейте аласыз, мысалы, онлайн ар?ылы б?кiл елге немесе ?лемге де шы?у?а болады. Б?л бизнес сiзден тек бастауды, к??iлi?iз, к?ш-?уат пен к?зделген ма?саты?ызды талап етедi.

Бiра? сiзде б?л бизнеспен ?аншама уа?ыт айналаса аласыз деген с?ра? туындауы м?мкiн? Ж?мыс жасамай, сол ?сiмнi? пайдасымен ?мiр с?ру уа?ытын а?саймыз, дегенмен ол тез арада болмас. Б?ны тек мен ?ана емес, к?птеген к?сiпкерлерде де кездесетiн жа?дай. Б?ны сол де?гейге жеткендер ?ана т?сiнетiн шы?ар. Сол себептен шеберлiк пен да?дылы??а апарар жол ?за?тау. Статистика?а с?йенсек, неден жо?алтып, неден пайда к?ретiнiмiздi аны?тау?а болады. Бiзде осы бизнеске ??й?ан 100% а?шаны жо?алту ?аупi бар делiк, егер де б?л iспен айналысу ?иынды? туындатса, ?сiмiнен де айырыламыз. Б?л, мысалы, капиталымызды ??р?ан 100 мы? те?ге (2020 жылды? тамыз айыны? доллар ба?амы 240$). Ы?тимал пайдамыз -1200$, б?л к?рсеткiштi? с?ттiлiгi 20-ны? iшiнен 1-i ?ана болуы м?мкiн.




1.1.2. К?сiпкер мiнезi


Бизнеспен айналыспа? болса?ыз, оны ?алай жасау керектiгiне то?талу ?ажеттiк етпес, кiтап ол туралы емес. Сiздi? уа?ыты?ыз бен осы iске назар аудар?аны?ыз ?ажет. Бизнес ашса?ыз, сiз ол жерде ?за? уа?ыт ?ткiзесiз.

Бизнес дегенiмiз к?сiпкерлер айналысатын iс. К?сiпкер деген ерекше т?жiрибесi, а?ылы, мiнезi бар адам. Сiз шынайы к?сiпкерсiз бе? Шынайы болса?ыз —керемет! Бизнесi?iз инвестициялы? кiрiстi? негiзiн ?алаушы болар. Сiз к?сiпкер болып, жасы?ыз 20-дан т?мен бол?ан жа?дайда осы iсте ?зi?iздi сынап к?ре аласыз. 20 жаста бизнестегi а?ша?ыз да к?п болмас, сонды?тан жо?алту ?аупi де жо?ары емес. Б?л жаста бизнес ?шiн инсвестицияны? да керектiгi шамалы.. Мен ша?ын бизнестi? кiрiсi ?те жо?ары деп айтып кеткенмiн. Айына 100% табыс ?келедi. Б?нымен кiшiгiрiм бизнес?ана к?ресе алады. Дегенмен, б?л белгiлi бiр де?гейге, кiшiгiрiм сомалар?а дейiн. Табысты бизнес ашу ?шiн сiз кем дегенде 20-?а жуы? с?тсiз бизнескеректiгiн естiген едiм. Б??ан дейiн сiз ?зi?iзбен болып жат?ан жа?дайды саба? ретiнде ?абылдап, к?сiпкер болу ?шiн керек бiлiмдi терiп ж?ресiз. К?сiпкерлер туралы с?йлесейiк. ?зiм немесе таныс к?сiпкерлер туралы айтайын. К?сiпкерлерлiкпен 14 жасымнан айналысамын. ?азiргi уа?ытта 27-демiн. Мен Алматыда?ы AlmaU мен ?аза?стан-Британ техникалы? университеттерiнде д?рiс беремiн. Жатты?тырушы залым мен бизнес орталы?ым бар. О?ан дейiн неше бизнесiм бол?анын санап шы?у ?иын. К?п н?рсемен айналыстым. 20 ша?тысы с?тсiз ая?талды. Инвестор мен к?сiпкер деген екi жол, ал мен ?шiн ж?птас?ан жол. Кей к?сiпкер таныстарымды инвестиция тiптi де ?ызы?тырмайды. Олар ?лкен ?атерлi табысты тез арада табу?а ?мтылады. Олар ма?ан со?ыстан ?айт?ан ардагерлер т?рiздi – со?ыстан ?айтып, бейбiт адамзатты? ?мiрге ?йрене алмай ж?ргендердей. Бiрде консалтингпен айналысатын танысыммен с?хбаттасып отыр?анда оны? айт?аны: «Д?улет, мен 1 айда 2—3 миллион рубль табыс тапсам, келесi айда сол соманы жо?алтып та аламын» дейдi. «Б?л са?ан ?най ма? -деген с?ра?ыма жауабы- б?л ?ызы?ты ?мiр, ?рине, т?ра?тылы? та к?бiрек болса дейсi?». Адамны? мiнезiмен байланыс к?рiнiп т?р. О?ан не жарасады, ?мiр т?жiрибесi ?андай, ?зiн неше уа?ыт дайында?аны – б?рi к?рiнiп т?рады. Бiрiншiсi, бозбала кезiнен бастайды. Инвестиция мен бизнестi салыстырса?, жас кезi?дегi бизнесi? инвестицияны к?бiрек ?айтарады.

Ал ендi с?тсiз ая?тал?ан 20 бизнес бастамаларыма оралайы?. ?зiмнi?, таныстарымны?, достарымны? т?жiрибесiне ж?гiнсек, б?л, айына 100 мы? те?ге табыс ?келетiн, с?тсiз ая?талатын 20 бизнестi? за?дылы?ы екен. Б?л жердегi математика бас?аша: 100 мы? те?генi (стартапты? орташа ??ны) 20-?а к?бейтсек =2 млн шы?ыс, 2—10 жыл аралы?та осы ?шiн кеткен ?рекеттер, сонда ?ана айына 100 мы? те?ге табыс беретiн бизнес сiзде деуге болады. М?мкiн б?л на?ты емес те шы?ар, дегенмен ??ны ?андай екенiн т?сiну керек.




1.2. Несие мен iрi бизнес


Ірi бизнестi? арты?шылы?ы-инвестиция сия?ты ?айтарымында. Оны ?з а?ша?ыз?а жасамайсыз, себебi капиталы?ыз сома?ты болу ?ажет. Ол ?шiн кепiлдiкке м?лiк ?ойылады. А?ша?ыз жо? болып, несие ал?анда, сiздi? шы?ыны?ызды? т?уекелi банктiк т?уекелден жо?ары боп т?рады. Себебi кепiлдiкте сiздi? м?лiгi?iз. Б?л iрi бизнес казинода?ы рулетка ойыны т?рiздi. Алайда н?тижесi да?ды, т?жiрибе, с?ттiлiк, эмоциялы? жа?дай та?ы да бас?аларына байланысты.

Сiз, банк несие беруге бас тарт?анда, автоломбард?а келдi?iз делiк.

К?лiгi?iз 2 млн те?ге (27$ мы? 2020 жылды? тамыз айында) т?рады делiк. Сiзге а?ша ?те ?ажет боп т?р делiк, бiра? той, немесе бас?а несиенi жабу?а емес. Автоломбард сiзге бiрiншi аптада несиенi т?лемейсiз, ал сол аптаны? iшiнде ?арызды толы? ?айтарса?ыз, несие пайыссыз болады дейдi. Сiз авто ??нында?ы 2 млн те?ге емес тек 500 мы? те?ге алды?ыз делiк. Ары ?арай не болма?? Автоломбард несие пайызы ?те жо?ары болады. Т?лемдi кешiктiрсе?iз, банк автомобилi?iздi алып ?ояды. Ол ?алай болма?: ал?ан а?ша ?алтада, бiр апта ?тедi, санауыш ?осылады, пайыз ?осылады, сiздi? несие?iз ?се бередi, к?лiгi?iз ?амалады, айыпп?л т?ра?ына жабылады. Та?ы бiр апта ?тедi, несие пайызы да ?седi, с?йтiп ?арыз?а белшеден басып, соны жабу ?шiн бас?а жерден несие алу?а тура келедi.

Сонда сiзге N-сомада?ы а?ша ?ажет бол?анда, актив ретiнде а?ша т?ратын тек к?лiгi?iз ?олданды. 2 млн т?ратын автоны кепiлдiкке берiп, неб?рi 500 мы? те?ге алды?ыз. Сiздi? т?уекелi?iз 125% ??раса, банктiкi керiсiнше. 25% алып 100% жо?алта аласыз. Б?л математика сiзге жаман к?рiнгенмен, ломбард ?шiн б?рi керемет. Банк несиесi де тура сондай. Олар несиенi кепiлдiкке жылжымайтын м?лiктi ?ой?анда ?ана бередi. 100 мы?$ т?ратын п?тер немесе ?йi?iзге тек 50 мы?$ бере алады. Сол 50 мы?$-?а бизнеспен айналысасыз, оны? да т?уекелi бар. Сонымен, сiздi? т?уекелдерi?iз ы?тимал табысы?ыздан асады. Несие ал?ан адамдарды? жа?дайы осындай болады.




1.3.?зiн-?зi ж?мыспен ?амтушылар


Ендi т?л?а т?рiне оралайы?. ?зiн-?зi ж?мыспен ?амтушыларды алайы?. Ша?ын бизнес дегенiмiз- ?зiн-?зi ж?мыспен ?амту дегенiмiз. Оны жала?ысы жо?ары табысты топ-менеджерлер немесе ?ызмет к?рсету саласында?ы ?зiн-?зi ж?мыспен ?амти алатындар ??райды. ?зiн-?зi ж?мыспен ?амту-уа?ыты мен зияткерлiк ресурстарын а?ша?а айырбастады дегендi бiлдiредi. Бизнесте а?шаны адам емес ж?йе табады. Ендi к?сiпкерге то?тала кетейiк. Ол ?андай адам? Мен бiлетiн к?сiпкерлердi? к?пшiлiгi о?у орындарын о?ыма?ан бiлiмi жо? немесе дипломды сатып ал?андар, себебi бiлiм алу бизнеске к?п жа?дайда кедергi келтiредi. Мен формалды, ?з елiмдегi университеттердi айтамын. Озат о?ы?андарды? 3-ке о?ы?андар?а ж?мыс жасап ж?ргенiн талай естiген боларсыз. Радислав Гандапас 3-ке о?ы?андар келiсiмге келе алатын, ережелердi айналып ?тетiн, алдау?а жа?ынды?ы бар адамдар деп айтады. Осы ?асиеттер к?сiпкерлiкке ?те пайдалы. Сондай-а? ?зiн-?зi ?стау, жауапкершiлiк, ?аталды? ?асиеттерi де бойларынан табылады. Жауапты адам жауапсыз к?сiпкерден ?лдене ??нды серiктес.




1.4 Жала?ы


Бизнестен бас?а менде жала?ым бар. Университтерде саба? беретiнiмдi бiлесiздер. Бос уа?ытымны? барлы?ынан, ?зiм де бiлiм алып, о?ып, ары ?арай дамыт?ым келедi. Ма?ан олар же?iлдiк те жасап бердi. Almaty Management University DBA ба?дарламасын о?ып жатырмын. Сол жердегi бакалавриаттар?а ?зiмдi саба? берушi ретiнде ?сындым. Аптасына бiр-екi рет барып, ед?уiр жала?ы аламын. Кiтапты о?ып жат?андарды? к?бiсi мансапты ?уатын болар.

Неге дейсiз ?ой? К?сiпкерлер саны ж?мыс жасап ж?ргендердi? санынан аз.

Т?уекелдерi мен арты?шылы?ына келсек, бизнес ж?ргiзу ?ауiп-?атерi бар iс. Ал мансапты? ?ауiп- ?атерi аса жо?ары емес. Б?л елiмiздегi халы?ты? 99 пайызыны? мансапты? ар?асында, жала?ыдан жала?ы?а дейiн к?н к?рiп отыр деген к?рсеткiш. Бiра? сол карьера, мансап, бiзге байланысты емес жа?дайлар туында?анда, мысалы, жа?анды? пандемия проблемасы сия? ты, жо?алтып алуы да м?мкiн.



К?сiби спортшыны? мансабын талдайы?. ТМД елдерiнi? арасында спорт мансабы – ?айтарымы ?те т?мен, е? т?уекелдi мансап болып табылады. Спортшылар уа?ыты мен денсаулы?ын ?атерге тiгедi. Олар ?здерiн спорттан кеткен со? ?здерiн ?амтамасыз ете алатын да?дылар?а ж?мсамайды. Ал спорт тез бiтiп ?алуы м?мкiн. Ярослав Радашкевич деген пауэрлифтингпен айналыс?ан жас жiгiт туралы естiген боларсыз, Ресей, Еуропа, ?лем рекордсмены, чемпион болып ж?рген. Ал Еуразия чемпионатында штанганы к?терiп, тiзе б?ктiретiн с?тiнде, ая?ында жары?ша? пайда болып 20 жасында мансабымен ?ош айтуына тура келдi. Ол ?зiне, осындай жа?дайлар?а а?ша жинап ?ойып па едi? ?айдам, пауэрлифтингiшлер клиенттерiн жатты?тырып, к?п пайда табыс та таба алмайды. Ол са?тандырыл?ан ба едi? М?мкiн, бiра? оны? м?лшерi ?мiр бойы ж?мыс iстемеуге жетпес. Бiздi? елде спортшыларды са?тандыру деген тиiстi де?гейде емес. Сонды?тан алдымен келесiнi ??ып алу керек: б?л iспен айналысып ж?ргенi?, ?з рахаты? ?шiн бе ?лде табыс табу ?шiн бе? Спортта?ы мансап ?ыс?а, б?секелестiкке толы, жолы ?ауiптi, бiр мезетте-а? ая?талуы м?мкiн. Са?тандыруды сатып алса? та, ж?мса?ан уа?ыт пен е?бегiмiз а?талмас.

Ал жай маманды?тар?а келетiн болса?, к?п н?рсе сiздi? ?айда ж?мыс жасайтыны?ыз бен ?андай ба?а жетпес маман екендiгi?iзге байланысты. Кей ?ызметкердi батпа??а батырса? меруерт алып шы?ады, ал кейбiреуi м?лдiр судан да еште?е таба алмай жатады. Б?ны? б?рi бiрнеше фактор?а: с?ттiлiк, ?зiне, ж?мыс?а, ?мiрге, ?орша?ан орта?а деген к?з?арасына байланысты. Б?л жердегi мансап та спортшы?а ?ара?анда о?айыра? болады. Дегенмен, бизнес т?рiздi, мансап та, тез ая?талуы м?мкiн. ?олдарынан еште?е келмейтiн адамдар?а ?иын, ?рине. Ж?мыстан ?ыс?артылу?а т?сiп ?алуы жа ы?тимал, себебi оларды? келешекте сенуге болатын к?сiби негiзi жо?. Б?ндайлар несие алып, ая? астынан ж?мыстан айрылып ?алса ше? Банктер болса аямайды. Негiзгi т?уекел математика емес, адамдарды? та?дыры ?йымдарды? ?олында екенiн к?рсетiп т?р. Бiр ж?мыс берушi мен екiншiнi? арасында к?н к?ру ?шiн ж?гiрiп ж?р дегiм келмейдi, алайда бизнес те ая? асты то?талып ?алуы м?мкiн.

Ж?мыс жасап ж?ргендерге келер болса?, жасы?ыз 25-тен, тiптi 35-тен ас?ан болар. Сiз, т?уекелдi жа?тырмайтын, к?сiпкер бойында табылмайтын: бiркелiктi iс-шаралармен айналысып, одан зардап к?рмейтiн ?асиеттерi?iз бар консервативтi т?л?а боларсыз. Б?л дегенiмiз – сiз к?сiпкерге ?арама ?айшы мiнезi?iз бен шеберлiгi?iз ?шiн а?ы аласыз. Табысы?ызды? м?лшерi де аз болмауы м?мкiн. Жалданып ж?мыс жаса?ан адамны? табысы аз дейтiн ?а?ида жо?. Б?л адамдарды? к?сiпкерлерден айырмашылы?ы – т?уекелге деген т?зiмдiлiктi? т?мендiгiнде. Ол ?р к?сiпкерде табыла бермейтiн т?ртiп.




1.5 Инвестициялар


Бiз ?ызы?ушылы?ымызды тудыратын а?ша к?зiне де жеттiк. Оны? е? бiрiншi арты?шылы?ы-ешн?рсемен шектелмегендiгiнде: уа?ыт, географиялы? т?р?ыда. Мансабы?ыз бол?ан кезi?iзде т?улiктегi 24 са?атты? сегiзi ?й?ы?а, сегiзi бас?а: отбасына, жол?а, ойын-сауы??а та?ы бас?а н?рселерге кетiп жатады. Ж?мыс?а уа?ыты?ызды к?п ж?мсай алмайсыз. Бiреудi жалдаса?ыз, оларды ?ада?алап бас?ару керек. Ол ?шiн адамдармен ?арым-?атынас жасай бiлу ?шiн т?жiрибе, бiлiм, эмоционалды к?ш-?уат ?ажет.



Б?л бизнесi?iз болса да, келесi к?рiнiс орын алады. ?з ?олы?мен ?рт?рлi он ша?ты бизнестi бас?ару ?иын. Сiз ол ?шiн к?мектесетiн адам жалдап, а?ысына а?ша т?лейсiз. ?немделген а?ша?ыз к?ннен к?нге ?се беруi м?мкiн. К?з алды?ыз?а ?сiп т?р?ан г?лдi елестетi?iзшi: жан жа?ына ?ры?ын сеуiп, ол ?ры?тардан тура сондай г?лдер ?сiп жатса. Б?л г?л ??мырамен шектелген боп т?р. Бiр г?л жылына тура сондай г?лдi ?сiрсе екi г?л болады. Жыл сайын бiр г?л- екiге, екi жылда-т?ртке, ?ш жылда-алты?а к?бейе бередi делiк. Инвестиция?ыз да сол сия?ты, м?нда бiр ?ана «г?п» бар-оны? капитал сия?ты ??мырасы жо?. Б?л жа?сы. Бiз г?лдi ??мырада ?сiремiз, себебi олар?а ??мыра далада ?скеннен г?рi ?найды. Б?л жерде де солай: бiздi? ?аражатымыз «??мырасыз» жа?сы ?седi. Олар к?бею ар?ылы ?сiп отырады. Сонды?тан iрi капитал ??ру?а к?п жина?тар ?ажет емес, е? алдымен т?ртiп пен ертерек инвестицияны бастау керек. Та?ы да ненi айтып кетсек болады? М?мкiн, сiздер инвестиция ар?ылы к?птеген бай адамдарды? одан ары байы?аны туралы бiлмейтiн шы?арсыздар. ?рине, б?л ?те тамаша, ал оны пайдаланба?анды? – а?ыма?ты? шы?ар.




1.5.1 Масштабтау


Менi?, пандемия кезiнде жабыл?ан, жатты?тырушы залым бар. Мен да?дарыс бiткен кезде бiр емес екi жаттыры?тушы зал аш?ым келер делiк. Ол ?шiн бизнес ж?ргiзудi ?згерткенiм ж?н. ?рине, о?ай?а со?пас, дегенмен, оларды е?гiзген со? та?ы екi жатты?у аппаратын сатып ала аламын. Сосын жиырмасын ал?ым келер. ?айтадан ?згерiс енгiзу ?ажет, б?л бас?аруды? ?зге ?дiс т?рлерi боп келедi. Ол да ?згертiлген ж?йе. Ал бизнесiм бiрнеше жерде болса, ?ада?алап бас?ару ?иын?а со?ады емес пе? Онда бас?ару ж?йесiн ?айта ?згертемiн. Содан со? 100 жатты?у аппараты ал?ым келер. Та?ы ?осымша т?уекелдер кездесер: брендтi бас?ару, б?секелестердi ойлау дегендей. 100 жатты?у аппараттарым бол?ан со?, ?аза?станда н?мiр бiрiншi инвестор бола алам. Б?л деген т?уекелдер мен уайымдар.

Алайда, менi? де 1000$ капиталым 100 мы? $ болса десем, ?з т?л?амды т?бегейлi ?згертпес едiм, ?ымбат о?уды ?за? о?ымас та едiм. Ресурстарымды б?л iске ж?мсамас едiм. К?штi? зоры осында. Сонды?тан iрi капиталды? ед?уiрi инвестиция ар?ылы ??рыл?ан, ал дарынды инвестор данышпан к?сiпкер болу?а ?ара?анда ?лде?айда о?ай.




1.5.2 Инвесторды? имиджi


Кейбiреуi?iз, осы жерге дейiн о?ып болмай т?рып, кiтап инвестиция туралы емес Forex т?рiздi ?ор биржасында сауда жасау туралы деп ойлауы?ыз м?мкiн. Шынында б?рi кинода?ыдай емес: галстук та??ан ер адамдар телефоннан т?спей б?кiл зал?а «Сатып аламын», «Сатылды» деп ай?айласатын. Инвестиция- ?ызы?сыз, iштi пыстыратын, к?ш пен уа?ыт аз б?лiнетiн н?рсе. Ол жал?ыз н?рсенi – т?ртiп пен к?п жылдарды талап етедi.




1.5.3 Бiр миллионердi? ??гiмесi


Е? алдымен Карл Дженсенмен таныстырайын. Ол Америкада ба?дарламашы (программист) болып ж?мыс iстеп, жылына 100 мы? $ тауып, ж?мысы шиеленiстi атмосферада ?тетiндiктен, кезектi бiр ж?мыс к?нiнi? ая?ында ?зiне зейнетке ?алай тезiрек шы?сам деген с?ра? ?ояды. ?йелi екеуi 5 жылдан со? ?ома?ты 1 миллион доллар а?ша жинап, ?з еркiмен зейнетке шы?а алатын жоспар ??рады. Д?л солай болды: 43 жасында 1—2 миллион доллар жинап, зейнетке шы?ты.

Ол не iстедi:

– ипотекада?ы з?улiм ?йiн сатып, кiшiгiрiм ?арапайым ?й сатып алады;

– кейбiр т?тынушы да?дыларынан арылып, ?ажеттi заттарды ?олжетiмдi супермаркеттен алып, ?йiн ?зi ж?ндейдi;

– отбасылы? шы?ындарын азайтып, ж?мыстан бос кездегi уа?ытын жан?ясымен ?ткiзедi;

– ?зiнi? жылына 40 мы??а$ дейiн табыс беретiн пассивтiк портфелiне ?мiр с?редi, ол болса табысты? ?штен бiрi, ал ?ал?ан ?штен екi б?лiгiн ?айта инвестиция?а жолдайды.

Сiздi ол тек Америкада, жала?ылары ?ома?ты елдерде, бiзде жылына 100 мы?$ табу ?айдан болсын деген ойлар торлай бастар. Ал негiзiнде б?рi ?лде?айда о?ай екенiн айт?ым келедi.




1.5.4 На?ыз бай адамны? ??гiмесi


Бай болу ?шiн к?п а?ша табу керек емес. Сiз а?шаны к?п табу орнына аз ж?мса?ыз. Мысалы, мен ке?ес берген адамым 49 жаста, слесарь болып ж?мыс iстейдi, айына 300$ дей табысы бар, оны? 150$ ж?мсап, ?ал?ан 150$ жылына 10% беретiн инвестиция?а салады. Есептегенде он жылда 31мы? $ жина?тай алады екен, оны? жылына 3100$, айына 258$ тауып, ж?мыс?а ж?мсалатын шы?ындардан арылып, ж?мыс жасамай-а? жай-бара?ат ?мiр с?ре алады екен. ?рине, ол миллионер бола алмайды, дегенмен ?аза?стан, Ресей, Украинада немесе бас?а да ТМД елдерде т?рып жат?андар?а зейнетке уайымсыз шы?а беруге болады. Б?л деген бiз бен сiздi? азаматтылы?ымызды? жа?сы жа?тары.




1.6 Кездейсо? табыл?ан табыс


Б?л сiзге бiреу а?ша сыйласа. Менi? бiр танысымны? ?йелiнi? ?лты – к?рiс. К?рiс ?лтында бала д?ниеге келгенде думандап той жасайтын д?ст?р бар. С?йтiп менi? досыма сый?а 10 мы?$ тартыпты. Ол а?шаны инвестиция?а ??яды. Б?л кездейсо? табыл?ан табыс болады. Сонды?тан ондай а?ша?а к?лiк, ?йге ж?ндеу жасамай – инвестиция?а салы?ыз.

Бiр досым ?рбiр ?й иесiнi? басынан ?тетiн таныс та?ылымды о?и?аны айтып бердi. Оны? машинасыны? ??ны нары?та сатып ал?ан ба?асынан жо?ары екен. Ол машинасын сатып, ?зiне тура сондай машинаны т?мен ба?амен сатып ал?ысы келедi. Ал ?ал?ан а?шаны ?немдеп ?ою?а бел буады. Алайда машина iздеу айлар?а созылып кетедi. Ол болса ?зiне еште?еден бас тартпай, ?ымбат жерлерде демалады. А?ша ?йелiнi? ?ымбат телефонына, мамасыны? ?йiн ж?ндеуге ж?мсалып кетедi. С?йтiп, о?и?аны? немен бiткенiн ?здерi?iз де сезiп отыр?ан шы?арсыздар. Е? со?ында машинаны несиеге алу?а тура келедi.

Б?дан ал?ан саба?ы?ыз: кездейсо? табыл?ан табысты инвестиция?а сал. ?зi?дi сенде ондай а?ша болма?андай ?ста.




1.7 ?лкен сома


Адам ?андай жа?дайда бай бола алады? Оны? табысы шы?ыннан асып т?р?анда. Мен ?немi: «100 миллион долларым болса ма?ан еште?е де керек емес едi» деген с?здердi к?п естимiн. Шынайына келсек, ол адамдар сол а?шаны неге ж?мсайтынын да бiлмейдi. «Хортица» атты ара?-шарап шы?аратын Черняк атты украин олигархы бiр с?зiнде мотивация туралы айтады. «Еште?е?iз жо? кезде – ерте т?рып, ж?мыс?а бару мотивациясы о?ай боп келедi. Ал б?рi бар кезде: машина, м?лiк, жина?ан а?ша?, бизнесi? бол?анда-?иыныра?. Бiр миллион тапты?ыз ба-керемет! Ендiгi ма?саты?ыз- 10 миллион табу. Содан кейiн Forbes бетiнде бол?ы?ыз келер- боласыз. Forbes бетiнде т?р?ан адамны? мотивациясы ?андай болу керек? К?рделi с?ра?.» Сол кезде залдан бiреу:

– Черняк, ты?дашы! Ал егер менде болса…

??гiме оны? табысыны? мол бол?аны соншама, неге ж?мсарын бiлмейдi туралы едi. Сол кезде бiр жас жiгiт орнынан т?рып:

– Жо?. А?шаны ж?мсау о?ай ?ой! – дейдi

– Ал, жарайды- деп жауап бередi Черняк.-Сенде 100 миллион доллар бар делiк. Неге ж?мсама?сы?? Инвестициядан бас?а н?рсе болу керек.

– Нью-Йорктан ?й сатып аламын…

– Жарайды, сатып алды? делiк…

– Ой, ?й емес, п?тер.

– Нью-Йорк ?аласында жа?сы бiр п?тер алды? делiк. ??ны 5 немесе 10 миллион доллар болсын… Та?ы да?

– Мен Pagani Zonda сатып аламын.

– Жа?сы. Pagani Zonda та?ы 2 миллион т?рар. Сонда сен 12—15 миллион доллар ?ана ж?мсады?, ?лi 85 мы? бар. Ары ?арай та?ы не iстейсi?? Немен к??iл к?тересi??

?рине, ол жауап таппады. Сiз ?арапайым лайы?ты жеткiлiктi де?гейде ?мiр с?рiп жатсыз. Жа?сы телефон, машина, п?тер бар. Ол ?шiн мiндеттi т?рде миллионер болу ?ажет емес. Миллионер деген жылына е? болмаса 1 миллион табыс табатын адам. Б?ндай н?тиже де мiндеттi емес. Алайда деректер бойынша ондайлар к?п. ?ытай елiнде жылына 10 мы? жа?а миллионер пайда болады екен. Тамаша к?рсеткiш, дегенмен ондай болу м?мкiн емес деуге болмас. Сонды?тан, ендi iс-?рекеттегi?iздегi ба?дар туралы айтайы?.




1.8 Іс-?рекеттегi ба?дар – же?iс кiлтi


Іс-?рекеттегi ба?дарды? екi т?рi бар-?ыс?амерзiмдi ж?не ?за?мерзiмдi. Олар ненiбiлдiредi? Б?л-сiз осы к?нгi ?ажеттiлiктердi ?ана?аттандырасыз немесе керiсiнше: болаша? ?шiн ?азiргi кездi ??рбан етесiз.

Жай ?ана мыал келтiрейiк. «Сен бiреуiн та?да: б?гiн 10 мы?$ немесе он жылдан со? -100 мы? $ аласы? ба, жо? 30 жылдан со?- миллион$ ба?» дегенге адамдарды? 90% – 30 жылдан со?- миллион$ алу орнына он жылдан со? -100 мы?$-ды та?дайды. ?арапайым математика. Миллион 100 мы??а ?ара?анда к?п, 10 мы??а ?ара?анда тiптi к?п. Дегенмен адамдар ?азiргi уа?ытта?ы о?ай а?шаны та?дайды.

Ол негiз болып ?аланып ?ал?ан инстинктке байланысты. На?тылай айтса?, миды? ?зiн-?зi са?тауы. Жануарлармен бiрдей: тама?, ?ор?ыныш, секс, та?ы бас?а ?зiн-?зi са?тау инстинктiне жауап беретiн миды? бiр б?лшегi. Ол ата-бабаларымыз-бауырымен жор?алаушылардан келе жат?ан ?зiн-?зi са?тау рефлексi. ?азiргi заманда ол ?алай к?рiнедi? ?ыс?амерзiмдi ба?ыты бар адам – табысы соншалы?ты к?п болмаса да, ?зiн а?шасы к?п адам бол?андай ж?ретiндер.. ?ымбат жерлер мен клубтарда уа?ыт ?ткiзiп, со??ы ?лгiдегi телефон ?стайды. Ондайларды «табын?а» т?н бренд пен мода, с?н, жанжалдар ?ызы?тырады. К?ндерi бiр к?ндiк, ерте?iн ойламайтындар.




1.8.1 Адамдарды манипуляциялау: нары? vs реттегiш


Алайда, к?пшiлiк ?ауiптi. Америкада реттегiш нары? ойыншыларын манипуляция ?шiн жазалайды. «Миллиарды» атты сериалын тамашаласа?ыздар, Америка прокуратурасы осы жа?дайларды ?ада?алайтынын к?ресiз. Ірi ойыншы ??нды ?а?азды? нары?та ??нсыздан?аны туралы ?тiрiк д?рбеле? тудыртса немесе ба?асын к?терiп, iшкi к?здер а?парат ар?ылы ?сек таратса- А?Ш-ты? ??нды ?а?аз бен ?орлар бойынша комиссиясыны? ?а?арына iлiгедi. Ол ?шiн адамды т?рмеге отыр?ызып, лицензиясын айырылту?а дейiн барады.

Ол неге за?сыз? Адамдар со?ан ?йiр. Бая?ы «МММ» немесе бас?а да ?аржы пирамидалары сия?ты. Адамдарды? к?пшiлiгi осындай ?йымдарды? ?дiлдiгiн растай баста?анда, б?рiмiз де сене бастаймыз. «МММ» де солай бастал?ан, алайда бiр кезе?де жабылып тынды. Болды. Манипуляция деген осы. Батыста б?ндай пирамидалар за?сыз болып табылады. Ерте? Дональд Трамп: «Мына, мына компанияларды? акциясын сатып алы?дар, олар?а ?ома?ты ?аражат салдым» десе, не болма?? Саларын салар, ба?асы да ?сер. Ал халы? ше? Трамп ?з а?шасын шы?арып алар, ал компания болса ??лдырайды. Ол ?шiн Трампты т?рмеге отыр?ызар. Ал бiздi? елде б?л iс за?сыз болып саналмайды, сонды?тан б?л iспен айналысатындар саны к?п.




1.8.2 ?ыс?амерзiмдi ба?ыт ал?андарды? ?деттерi


?ыс?амерзiмдi ба?ыт ал?андарды? бiр ерекшiлiгi-сара?ды?. Б?ры??ы ке?ес ода? ке?iстiгiнде 10%, 100%, 200%,, 500% табыс табуына у?де беретiн «Понци сызбалары» ?лi к?нге дейiн бар. Себебi бiздi? халы? о?ан ?лi сенедi. ?ыс?асы: ?ыс?амерзiмдi ба?ыт сiзге – жау! Сiз алданып ?аласыз! А?ша?ыздан айырыласыз! Соны ескерi?iз. О?ан балама – ?за?мерзiмдi ба?ыт.

Герт Хофстед деген социолог ?ыс?амерзiмдi ж?не ?за?мерзiмдi теориясын дамытар кезде бiрнеше н?рселердi аны?тайды. ?ыс?амерзiмдi ба?ытта?ы адамдарды? басымы – ?арапайым ж?мысшылар тобынан шы?са, ?за?мерзiмдi ба?ытта?ылар-орта тапта?ы ж?не буржуазиялардан шы??андар. Осылайша ?ыс?амерзiмдi ба?ыт- кедей адамдар?а т?н, ?за?мерзiмдi ба?ыт-байлар?а т?н боп б?лiндi. Б?л ?ылыми теория ?мiрде ?алай к?рiнедi? ?ыс?амерзiмдi ба?ытта?ы адам жайбара?ат ?з денсаулы?ын ойламай, зиянды д?мдi та?амды жей бередi. Ол оны? ?детiне айналып, денсаулы?ы нашарлап, к?ткеннен ерте ?айтыс болады. Ал ?за?мерзiмдi ба?ытта?ылар денсаулы??а пайдалы та?амды жеп, ?мiрiн ?зартады. Кока-коласын анда-санда iшедi. ?ор?ынышты еште?есi де жо?. ?ыс?амерзiмдi ба?ытта?ылар айналасына ?сер етуге тырысып, а?шасын шашып, ?арыз?а батады. ?за?мерзiмдi ба?ытта?ылар бiр к?нгi ?уанышын ерте?нi? пайдасына ??рбан етiп, сырахана, ресторандарды? орнына жатты?тыру залына барады.

?за?мерзiмдi ба?ытты болу ?шiн ?мiрдi? ш??ыл ?ажеттiлiктерiнен г?рi инстинкт пен логиканы пайдалану ?ажет. Логика бiзге шылым шекпе десе де, шылым шегемiз. Ал iшкi т?йсiгi?iздi же?е алса?ыз, логика?а ж?гiнсе?iз, шылым шегудi до?арасыз. ?ыс?амерзiмдi мен ?за?мерзiмдi ба?ытта?ыларды? айырмашылы?ы осыда. Осындай н?рселер тапты? те?сiздiктi тудырады. Кедей жерден болса?ыз – ?за?мерзiмдi ба?ытта болу ?иындау болады. Б?л сiздi? нашар адам бол?аны?ыз?а емес, т?жiрибе?iз бен сiздi? отбасы?ыз ?андай ?деттер мен ??ндылы?тарды ??рмет т?татына байланысты.




1.8.3 Зефирлi т?жiрибе


Зефирмен жасал?ан т?жiрибе туралы естiген боларсыздар. Кiшкентай бала?айларды 10—15 минут?а зефиры бар б?лмеге ?алдырып ?ояды да «Бай?а! Сенi осы зефирмен ?алдырамыз. Жегi? келсе жей бер, бiра? мен келгенше жемей к?те т?рса?, бiр зефирдi? орнына екеуiн аласы?. Сонда сенде бас?алардан екi есе к?п болады» дейдi. Балалар «Окей, жа?сы, т?сiнiктi!» деп ?ала бередi. Оларды? жартысы ?з зефирiн жеп ?ойса, ?ал?аны жемей к?тiп отыратыны белгiлi.

Б?л ?ткiзiлген т?жiрибесiнi? ?улы?ы неде, не ?шiн сына??а ?шыра?ан? Е? бiрiншi, ж?мысшы таптарына деген бiржа?ты к?з?арас. Нелiктен? Б?л т?жiрибенi ал?аш рет байларды? балалары о?итын жекеменшiк мектеп ?ткiзiлген. Бас?а да к?птеген мемлекеттерде ?айталан?ан т?жырым: ?за?мерзiмдi ба?ытта?ыларды? мектептегi жетiстiктерi, жала?ысы мен махаббата?ы жетiстiктерi жо?ары екен.

Кедей балалар о?итын мектепте ?ткiзгендегi т?жiрибе н?тижесi бас?аша. Ол балалар неге ?ыс?амерзiм ба?ытын та?да?ан? Себебi оларды? жина?ан ?мiрлiк т?жiрибесi бас?а. Мысалы, а?шасы бар ата-аналар балаларына: «Сен м?здат?ышта?ы балм?зда?ты емес, к?женi iш. Содан со? мен са?ан екi есе балм?зда? алып беремiн, алдымен к?женi iш» дейдi. ?уатты жан?яда ата-ана балаларына берген у?десiн алдамай орындайды. Олар сол балм?зда?ты сатып бере алады, себебi о?ан а?шасы бар. ?ыс?амерзiмдi ба?ытта?ы отбасында?ы ата-аналар балаларын а?шаны? жо?ты?ынан жиi алдайды. ?рине, ол оны ?аса?ана iстемес, жа?дай сондай?а келтiрiп т?р. Б?л-кедей отбасынан шы??андарды? шешiм ?абылдау механизмiнi? бас?аша болуын ай?ындап т?р.

Б?л сiзге ненi к?рсетiп т?р? Шы??ан отбасы?ыз кедей болып, ?ыс?амерзiм ба?ытта екенi?iздi сезсе?iз, тезiрек ?згерi?iз. ?йтпесе, капитал жинау сiзге о?ай?а со?пас. Сiзде 1000$, 5000$, 10000 мы? долларлы капитал жиналса, тезiрек ж?мсау?а асы?ып т?ратын боласыз. Ол керек емес.




1.8.4 FIRE (FINANCIAL INDEPENDENCE, RETIRE EARLY) ?ОЗ?АЛЫСЫ


Неге осы та?ырып?а то?талып отырмыз? Негiзiгi та?ырыбымыз-?немдеу. Статистика бойынша адамдар 25 жыл бойы ?зiнi? табысыны? 20 пайызын инвестиция?а ??йып, зейнетке шы??анда ж?мыс iстеген кездегiден де жа?сыра? т?рады екенiн к?рсетедi. Б?л дерек адамдарды? ?аражатты тезiрек жинай бастаса, 45 жасынан бастап зейнетке шы?а алатынын белгiлейдi. Сiздердi FIRE ?оз?алысымен таныстыр?ым келедi. «?аржылы? т?уелсiздiгi немесе ерте зейнет» атты ?йымыны? ?ызметi жай ?ана: табысы?ны? бiр б?лiгiн жина, инвестиция?а сал, на?ты бiр капитал жинал?ан кезде соны? пайызына рахаттанып ?мiр с?р деген принцип. Мен ол принциптерге жиi то?талып т?рамын, оны ?зi?iз интернеттен немесе YouTube каналдарынан да таба аласыз. ?рi ?арай арманда?ан миллион?а жету жолыны? ?р ?адамын талдап отырамыз.




2-шi тарау. А?шаны ?алай бас?ару?а болады



А?шаны ?алай бас?ару?а болатын принциптi? негiздерiн тал?ылайы?: ?алай д?рыс жасау, тиiмдi де пайдалы болу ?шiн. А?ша тапты?, ?рi ?арай не iстеймiз? Мысалы, 1000 мы? долларлы капиталмен не iстеймiз? Осы?ан дейiнгi кiтапта?ыны о?ыса?ыз, сiзде а?ша бар деуге болады, ?ал?аны техникалы? с?ра?тар.




2.1. Авток?лiк


Ойыма келген е? бiрiншi iрi, керексiз, ысырап бол?ан н?рсе – сатып алын?ан к?лiк. ?рбiр адам оны ал?ысы келедi. Арзанынан е? ?ымбатына дейiн. Дегенмен ненi ескеру керек? Д?рыс та?далма?ан машинаны? бiр жыл?ы д?рыс к?тiп айдау ?з ба?асыны? 30—40% ??райды. Ескi «Bentley Continental» маркасын аз дегенде 2 миллион рубль?а сатып алса?ыз, к?тiп ?стап айдау?а жылына бiр миллион кетедi.

К?лiгi бар адамдар, ?сiресе ескi машина айдайтындар, оны ж?ндеуге ?аражатты? жиi кететiнiн бiлер. Люксты 2001 жыл?ы S-класты Merсedes авток?лiгiн ?азiргi уа?ытта сатып алу к?п ?аражат ?ажет етпейдi. Нелiктен? Себебi ол ?азiр «Яндекс-Такси”ж?мысына «Эконом» санатына жататын седандарды? iшiндегi е? мы?тысы болып табылады. Кейбiреу ?шiн ол машина ?лгi к?нге дейiн м?ртебе к?рсеткiшi болар, алайда оны сатып алып, ?зiн д?ниенi? ?ожайыны сезiнетiндер к?лкi келтiредi. Ондай машинаны ж?ндеп айдау к?п ?аражатты ?ажет етедi: жанармайды сужа?а к?лiкке ?ара?анда к?п жейдi, ?осал?ы б?лшектерi де ?ымбат т?рады.




2.1.1.PORSCHE


Мен машина сатып алма?ыз деп жат?ан жо?пын, дегенмен ?ажеттiлiк пен арты?шылы?ты айыра бiлу керек. Егер такси айдаушы болып iстесе?iз немесе ж?мысы?ыз алыс болса, онда машина ?ажет, ал тек м?ртебе ?шiн болса, м?селе туындауы м?мкiн.

О?ырмандарды? да арасында автоны жа?сы к?рушiлер табылар, мен де соларды? бiрiмiн. Менде сегiз машинам—оны? бiрi Porsche Сayman S, екiншiсi-Merсedes SLK мен Audi, бас?а да а?ша жейтiн к?лiктер бол?ан. Оларды? бол?анына ?кiнемiн деп айта алмаймын, дегенмен кеткен шы?ындар ?ынжылтатын. ?андай марка болса да б?рi-бiр десе?iз, ?арапайым ?ш-алты айлы? табысы?ыз?а келетiнiн сатып алса?ыз болады.

Нелiктен тек ?ш-алты айлы?ты? табыс?а? Одан да кемiне де болады, айына тап?ан табысы?ыз?а ?арай. Бiр танысым жылына 30—35 мы?$ табатын, ?аза?станды? ?лшемдерi бойынша б?л ?те керемет табыс. О?ан ж?не бас?а адамдар?а т?н н?рсе-олар авток?лiктердi ?здерiнi? жылды? табысына ?арай сатып алады. Я?ни, егер адам бiр жылда 30 мы? доллар тапса ж?не оны? 20 мы?ын авток?лiкке б?лiп тастаса, ол жетiспейтiн соманы несиеге алып, 30 мы??а авток?лiктi о?ай сатып алады деп санайды. Д?рыс-а? шешiм шы?ар, бiра? инвестиция жа?ынан емес. Жылына 30 мы?$ жинап, оны? 20 мы?$-на автомобиль алу, е? сора?ысы ескi спорткар алу – а?ыма?ты?. Бiр танысым солай iстедi: менен сол ескi Porsche Сayman S спортк?лiгiн 20 мы? $-?а сатып алды.



Б?л жа?сы машина ма? ?рине! Жылдамды?ы жо?ары, осындай машинаны? иесi болу керемет, ?рине, бiра?та елдi? ?ыз?анышын тудыратын: машина?а ?о?ыс та тасталды, жу?аннан кейiн бiреулер т?кiрiп те кететiн. Ба?асы жо?ары болмаса да, оны к?тiп ?стау ?ымбат?а т?седi. Бiр айдан кейiн-а? досым о?ан екi мы? доллар ж?мсады, ?рi ?арай шы?ынынан хабардар емеспiн. Сонымен, машина керек болса-алу керек, дегенмен е? со??ы а?ша?ыз?а емес. М?ртебе ?ума?ыз. Кейде айына бiр рет адамдар: «О, машинасы мы?ты! Тамаша машина! К?штi ?згерiпсi?! Жарады?!» деп айтады. Болды. Осымен ?леуметтiк ма??лдау ж?не ?леуметтiк арты?шылы?тар бiтедi. Тек жайлылы?, ы??айлы? пен шы?ындар ?алады.




2.1.2. А? пiл


Ендiгi ?рекеттерiмiз ?андай болма?? Роберт Кийосаки тап?ан бiр концепция бар: к?лiк ??ны сiздi? ?ш айлы?ы?ыз?а те? болу керек, немесе екiге, бiр айлы??а ала алса?ыз тiптi жа?сы. ?ндi елiнi? байлары ?олданатын «а? пiл» деген бiр ?улы? бар. Бiреудi жа?тырмаса?ыз – о?ан ?ымбат а? пiл, альбиносты сый?а тартасыз. Б?л е? ?ымбат сыйлы? – Rolls-Royce немесе ??ны 500 мы? доллардан асатын машина сыйла?анмен те?. Б?л машина, немесе а? пiл, тек ?ымбат тама? iшедi, оны к?тiп ?стау ?ымбат?а т?седi, к?п а?ша ?ажет етедi. Уа?ыт ?те келе, м?ндай пiл адамда ?айыршы етер, ?йткенi оны сату ?те ?иын ж?не ол ж?мыс та iстей алмайды.




2.2. Демалыс


Шы?ындарды? бiр к?зi – демалыс. ?зi?iз бiлетiндей, демалуды? ?рт?лдi жолдары бар. Шы?ындарды? ?лкен б?лiгiн саяхат ??райды. Инстаграм пайда бол?аннан кейiн адамдар к?бiрек саяхаттай бастады десек болады, д?л сол жерге саяхаттары туралы к?рсете бастады. Сонымен, демалыс кезе?i – бюджетi?iздi ед?уiр шы?ын?а ?шыраттаын кез, сол себептен оны д?рыстау пайдалан?ан ж?н болар.




2.2.1. Ту?ан елi?дегi демалыс


Бiзде, ?аза?станда, Ресей немесе бас?а да ТМД елдерiнi? хал?ы сия?ты, Т?ркия мен Мысырда демал?анды ?натады. Демалыс ?деттегiдей 10 к?нге созылады, онда ?шып-?ону, «all-inclusive» -тi ?она? ?й, экскурсиялар мен шопинг кiредi. Жа?ында ?йелiм мен кiшкентай ?ызыммен бiрге Т?ркияда демалды?. Осындай сапарлар?а неше ?аражат кететiнiн санап к?рсем: ?шеуiмiзге 4500$ кеткен екен. Ол жылына 10 мы? $ жина?та?анны? ?зiнде. М?мкiн о?ан д?рыс ?олданыс та табылып ?алар ма едi.

Сол Т?ркия осы кеткен а?шама сай ма? К?м?нiм бар. Тап сондай, сапасы да жаман емес, Т?ркия?а сай жерлер ?зiмiзде де бар ?ой. Мысалы, Алматыда бiрнеше ?она? ?й кешкндерi бар, бiра? те?iзi жо?, ?рине, алайда ??ны 5—10 есе арзан. Т?ркияны ?ала сыртында?ы демалыс?а ауыстыру керек деп айта алмаймын, бiра? баламасы жаман емес екенiн бай?а?ан боларсыздар.2020 жыл?ы да?дарыс шетелде демалу?а ?йренiп ?ал?ан ТМД хал?ына лайы?ты болып табылды деп ойлаймын, ?зiме келсек, бая?ыда осындай шешiм ?абылдадым.

Б?л айт?андарымнан ?мiрдi? рахатынан айырылтайын деп жатыр дегендер де басым болар. Оларды? к?бiсi демалу?а ?аражатты несие мен б?лiп т?леу ар?ылы алып, Инстаграм желiсiнде миллионерлердi? ?мiр салтын к?рсетедi. Бiра?, менi? ойымша, осы кiтапты о?ып отыр?ан сiз ?шiн де, мен ?шiн де басты м?селе – болаша?ы?ыз ?шiн жыл сайын ?анша а?ша жинау?а болады деген с?ра?. Ондай кезде демалыс рахаты кейiнгi м?селе болу керек. Рахаттанып ?мiр с?ру туралы айта кетсек, ?аза?стан да Т?ркия да ма?ан бiрдей, дегенмен инвестиция?а жоспарла?анымнан 50 пайыз?а арты? сал?анны? рахаты арты?ыра?.




2.2.2. Отырыстар


Демалуды? та?ы бiр т?рi- отырыстар. Оны ?аржыландыру – отбасы м?селесi. Жары?ызбен а?ылдаспай инвестициялау?а ж?не а?ша жинау?а ?те ?иын. Ондайды да бастан ?ткiздiк. Мен ?йелiме: «Ты?дашы. А?ша жинап, зейнетке шы?ып алып, еште?еге бас ауыртпай ж?ре берейiк» дедiм. Ол болса сыпайы т?рде: «Б?л м?мкiн емес. ?алайша?» дедi. Ол, к?птеген адамдар сия?ты, м?ны? ?алай м?мкiн екенiн т?сiне алмады. Мен о?ан: «?арапайым н?рселерден бастайы?. Ма?ан сенi? шы?ындары?ды жазып ж?руi? керек» дедiм. Б?л бiзде ?алай болып жатыр? Мен а?шаны ?йге ?келiп, сейфке саламын. Сол жерден мен ж?не менi? ?йелiм ?ажеттiлiгiмiзге ж?мсаймыз, оны жазып ж?ремiз. Мiне, бiр айда ол ?анша ж?мсайтынын есептей бастады ж?не оны? айлы? шы?ындарыны? жартысы мейрамханада ??рбыларымен ?ткiзетiнiн аны?тады (ол кезде балалы емес едiк).

Содан берi ол осындай шешiм ?абылдады: «Отырыстарды ?йiмiзде немесе ??рбыларымны? ?йiнде ?ткiземiз. Ата-аналарымыздан б?лек т?рып жатырмыз». Осыдан кейiн шы?ынымыз да ?ыс?ара бастады. Олар мейрамханалар?а барады, бiра? б?рын?ыдай жиi емес. Егер сiз жас болса?ыз ж?не ?лi балалы болмаса?ыз, достары?ызбен уа?ыт ?ткiзуге ж?мсалатын шы?ынды ?ата? ба?ылау?а алуы?ызды? ма?ызы ?те зор – сiз о?ан ?зi?iз ойла?аннан ?лде?айда к?п а?ша ж?мса?аны?ызды бiлетiн шы?арсыз.

М?нда?ы басты м?селе – сiздi? психика?ыз сiздi жаман жа?алы?тардан о?шаулау?а тырысады. Сiздi? миы?ыз ай сайын?ы шы?ындары?ызды? 50% -ын кафеге, та?ы 20% -ын кофе iшуге ж?мсап, ?ал?ан б?лiгiнде ?алай болса солай ?мiр с?руi?iздi тап?аны?ызды ?аламайды. Б?л, е? алдымен, 25 жас?а толма?ан адамдар?а ?атысты.




2.3. Активтi? iшiндегi пассивтер







2.3.1.Университет


Сiз ресми бiлiм дегеннi? не екенiн бiлесiз бе? Егер, мысалы, сiздi? ата-ана?ыз сiздi о?ытуды деп талап етсе, ал бiлiм алу ?ымбат болса, кейiнiрек б?л ?те ?за? уа?ыт?а т?ленедi. Англияда жылына 12 мы? фунт стерлинг, Америкада – жылына 100 мы? доллар?а дейiн, ?аза?станда т?р?ын ?йдi есептемегенде – жылына 4—5 мы? доллар?а дейiн. Маркетинг, менеджмент, экономист сия?ты ?ылыми емес маманды?ында о?уды? пайдасы шамалы. ?рине, егер сiз ?зi?iздi? ?мiрi?iздi ?ылым?а арна?ы?ыз келмесе, сiз ж?мыс табу ?шiн ?з п?ндерi?iздi о?исыз. Мен университетте саба? беретiндiктен, к?птеген студенттерден ?немi не ?шiн о?ып жат?анын с?раймын. 80% жа?дайда жауап «мен бiлмеймiн» немесе «ата-анам осылай ?алайды» деп жауап бередi. Оларды? к?бiсi ж?мыс iстеп ж?рiп о?иды, ж?мыс олар?а университеттен г?рi к?п н?рсенi ?йретедi.

Университетте о?у кезiндегi сiздi? жасы?ыз (18—22) бiлiм беру ?шiн, жа?а да?дыларды, жа?а ба?ыттарды игеру ?шiн ?те тиiмдi. К??iл к?терудi? е? жа?сы уа?ыты емес. Мен м?ндай суреттi бай?аймын ж?не шетелдегi ?зiмнi? студенттiк т?жiрибеме с?йенемiн: ?аза?станда?ы ж?не ТМД-ны? бас?а да елдерiнi? студенттерi о?уды емес, ба?а ?оюды, т?сiнбейтiн н?рселер туралы шы?арма жазуды, ?алай ?олдануды бiлмейтiнiн ж?не к?п iшкендi ж?н к?редi. Ендi с?ра??а жауап беруге тырысы?ыз: ?андай жа?дайда м?ндай о?ыту сiз ?шiн немесе сiздi? бала?ыз ?шiн актив бола алады?

Егер тек университетте ?ана ал?ан бiлiм ар?ылы ядролы?-физик, ?ш?ыш, та?ы бас?а к?рделi техникалы? мамандарды игерсе?iз, онда ол бiлiмi?iз а?талады. Жо?ары бiлiммен осындай ?улы? бар: ол м?ртебелi болуы керек (таныс-тамыр мен байланыстар болады), немесе ?олданбалы (келешекте ж?мыс iстеп а?ша таба алатын), немесе еш?андай (ескiрген ж?не пайдасыз диплом?а уа?ыт ж?мсамау ?шiн).




2.4 Жылжымайтын м?лiк


Белгiлi бiр жа?дайларда жылжымайтын м?лiк те пассив болуы м?мкiн. Ол к?п ?аражат ?ажет ететiн немесе ?тiмi жо? жылжымайтын м?лiктер: з?улiм жекеменшiк ?йлер, ?арауына сома?ты ?аражат кететiн Рублевкада?ы ?йлер. Б?л активтi сата алмайсы?, сатса? да ?з ??нын а?тамайды. Сiздi нары?та?ы жа?дай кепiлге алады, пайдасыз м?лiк боп ?алады. Сонды?тан жылжымайтын м?лiк сатып алу ?аражаты?ызды ??юды? жа?сы н?с?асы деп атау?а болмайды. Ипотеканы алайы?. Б?л жа?дайда к?бi?iзге а?ша жинау ойы?ыз?а да кiрмес. М?мкiн сiздердi? бiреуi?iз нашар ауданда п?тер иелену жа?дайына тап бол?ан шы?арсыз. Оны жал?а да бере алмайсы?. Постсоветтiк елдерiмiзде «П?тер сатып алып, оны жал?а берiп к?н к?ремiз» деушiлердi жиi кездестiремiз. ?аражатты орналастыруды? м?ндай н?с?асында жа?сы жа?тары да бар, бiра? егер бiз ?аза?станда немесе Ресейде жылжымайтын м?лiктi сатып алса?, бiз iс ж?зiнде доллар?а аударылатын а?шаны инвестициялаймыз. Сiз ?немi ??нсызданатын жергiлiктi ?лсiз валютада пайда табатын активтi сатып аласыз.

Тартымды ?сыныстар да кездесiп т?ратыны бар, алайда. Жа?ында мен Семей ?аласына бардым – менi? досым ол жерде 36 мы? шаршы метр обьекттi 2 миллион доллар?а сатып алды, дегенмен, сiз Алматыда б?л а?ша?а 5 мы? м? сатып ала алмайсыз, М?скеуде тiптi 1500 м?. М?ндай нысанды салу ?шiн сiзге шамамен 10 миллион ж?мсау?а тура келедi, бiра? м?ндай да келiсiмдер болады




2.5 Сыйлы?тар


Сыйлы? деген керемет ?ой! Дегенмен к?бiмiз ?шiн ?ынжылтатын н?рсе. ?з м?дениетiмiзге келсек, бiзде сыйлы?ты б?рiмiз ж?не к?п жасаймыз. Бiр к?лкiлi бейне ролик бар: екi ер адам ?зара кiмнi? сыйлы?ы асып т?седi екен деп жарыс?ан екен. С?йтсе, же?ген адамны? жас ж?байлар?а сыйла?ан автомобилi мен п?терi несиеге алыныпты. Б?л бейне ролик бiздi? ?аза?тарды? ж?не к?птеген ке?ес ода?ыны? адамдарыны?, ?алтасына ?арамай ?зiн к?рсеткiсi келiп т?ратын дара?ы менталитетiн маза? етедi. Сыйлы? беру – а?ыл?а ?онбайтын ?имылды? бiр т?рi.

Менi? бiр т?тем бар. Ол кiсiнi отбасымыз аса к?п жа?тырмайды. Т?тем ?она??а ешкiмдi ша?ырмайды, ешкiмге сыйлы? жасап жатпайды, тiптi машинасы да жо?.

К?бiнесе анасымен т?рып жатады. Отбасымыз т?темдi «Ол д?рыс ?мiр с?рiп жат?ан жо?» деп сыйламайды. Бiрде сол т?тем екеуiмiз инвестиция мен жина?тау туралы ??гiме ??рды?. Менi аса та??алдыр?аны: ол жала?ысыны? те? жартысын жина?тайды екен. Жала?ысыны? ?зi Америкада?ыдай емес, ?рине, 1000$ к?лемiнде, ал ?аза?станда б?л жа?сы жала?ы боп саналады. Сол жала?ысыны? жартысын болаша?та?ы зейнетiне инвестициялап жатыр екен. Т?тем менi та??алдырды, iсiне с?йсiндiм. Б?л тамаша ?ой!

Ал мен ?зiмнi? Жа?а жыл, ту?ан к?н та?ы да бас?а шаралар?а ж?мсалатын а?шамды санасам бiр айлы? бюджетiмнi? жартысы кетедi екен. «?ап! Оларды? не керегi бар едi, жылына бiр рет ж?мсасам да сол 1500$. Одан да инвестиция?а салуым ж?н едi» деп бiр ?кiнем. ?рине, ер адам ?йелiне сыйлы? жасап т?ру керек, ?йтпесе олар ?кпелеп ?алуы м?мкiн. Неке?iз де ондай жа?дайда к?пке созылмас. Бiра? алтын ортасы болу керек осындайды?. Туыс-тума, дос-жаранны? б?рiне де сыйлы? жаса?анны? не ?ажетi бар? Одан да ?зi?iз бен болаша?ы?ыз?а жаса?ыз. Менi? ондай?а кеткен шы?ыным-айдала?а кеткен шы?ын деп есептеймiн. Содан берi сыйлы? жасау алдында жа?сылап ойланамын. Ал сыйлы? алушылар ?мiрi?iздегi е? ма?ызды адамдар болса – онда ??гiме бас?аша ?ой.




2.6. Мейрамдар


Мейрамдар да сыйлы? сия?ты тамаша н?рсе. Бая?ыдан келе жат?ан ??ым бар: мейрамны? арты ратификация?а ?кеп со?ар деген. Ратификация дегенiмiз – ?з ?имыл-т?ртiбi?дi ??птауы?. ?аза?та к?ктем мерекесi бар. Алты ай ?ыстан аман шы?у айры?ша ?уаныш боп санал?ан. Мал-жанны? аманды?ын ойла?ан ел к?ктемге жеткенде, жадыра??ы к??iлмен ?ауыш?ан. ?кпе-ренiштерi болса, кешiрген. Ал ?азiргiлерге ондай мерекелердi? м?нiн т?сiнiп жатпа?анды?тан бас тарту керек.

Адамны? психикасы солай жаратыл?ан- ма?тан?анды жа?сы к?редi. Е?бегi мойындалып, ба?ала?анда, бастан кешкен ?иынды?тарды мойымай же?iп шы??анда, ми, ма?тау алу ?шiн, осындай о?и?аларды тудырып отырады екен. Осындай ма?тау ж?йесi спортшылар мен бизнесмен-к?сiпкерлер арасында к?п кездеседi екен. Сол себептен ?имыл-т?р?ы?ызды жиi ма?тап т?ры?ыз. ?сiресе жануарларды жатты?тыру кезiнде к?п бай?алады, ал мерекелер осындай механизмнi? бiр т?рi.

Б?ры??ы ?е?ес ода?ында мерекелердi? к?п болуыны? ма?ызды себебi-осы елдерге т?н м?дени м?ртебеде. М?дени м?ртебе мен м?дени жетiстiктер деген ??ым бар. М?дени м?ртебе к?не салт-д?ст?рмен ты?ыз байланысты. Ол д?ст?рдi? ?андай жа?дайда пайда бол?аны адамды аса ?ызы?тырмайды, сондай д?ст?р бар, бiз де солай iстеймiз дейдi.

Мынындай бiр ?зiл бар: ?йелi к?йеуiне та??ы ас?а ж?мырт?а ?уырып, ш?жы?ты екiге б?ледi. К?йеуi: «Неге олай iстеп жатсы??» деп с?райды. Ол: «Бiлмеймiн, анам осылай iстейтiн, мен де солай iстеп жатырмын» деген екен. Олар анасына ?о?ырау со?ып: «Сiз неге олай iстеушi едi?iз?» деп с?раса, «Бiлмеймiн, ?желерi? солай iстейтiн, мен де солай iстейтiнмiн» дептi. Содан кейiн ?желерiнен с?райды. Ол кiсi: «Менi? ?азаным тар, кiшкентай болатын. Сендер ?лi сол ыдысты пайдаланып ж?рсi?дер ме?» деп с?ра?ан екен. ??гiменi? м?нi: екi ?рпа?ты? олай не ?шiн iстеп ж?ргенiн т?сiнбеуiнде. Д?ст?рлердi? к?бi бiр кездерi ?мiрдi? ?зi ту?ыз?ан ??рыптарды? жиынты?ы болса, ?азiргi мерекелер ?з м?нiн жо?алтып ал?ан. ?ыстан аман шы?арсыз, басы?ызда ?йi?iз болса. Сонды?тан ?азiргi заманда?ы мерекелер адамнан а?ша шы?арып алу ?рекетi деп санаймын.




2.6.1.Мерекеге алын?ан кредит


?азiргi уа?ытта мереке шараларын ?ткiзу – пайдасыз iс. Т?тынушыны? тиiмсiз ?детiнi? бiрi – ту?ан к?нiн тойлауы. Менi? аула сыпырушымны? айлы?ы 250$ болатын. Ол ?з мерейтойын атап ?ту ?шiн 3000$ несие ал?ан. К?бiмiз м?ндай ?рекеттi т?сiнбеймiз. Дегенмен арамызда осылай iстеп, туыс, дос-жарандары алдында бiр мансабын к?терiп, ?сер ?алдыратындар да табылып жатыр ж?не де оларды? саны басым. Сол себептен де ?аза?станда 18 миллион хал?ыны? 7 миллионы – несиеден к?з ашпай отыр?андар. Ол тек мерей-тойлар ?ана емес: атап ?ткен Жа?а жылды? сыйлы?тар, та?ы бас?а тиiмсiз н?рселерге кетiп жат?ан ?аржылар.

?аза?станда ?йлену тойын ?ткiзгендi жа?сы к?редi. О?ан кем дегенде 10 мы? $-дан 500 мы? $-?а дейiн кетедi. Жа?сы ма? Бiлмеймiн. Бiреуге сол тойда?ы жо?ар?ы де?гейдегi зал, ?ртiстер, тамада екi жасты? ба?ытыны? баянды болуына ?сер ететiн шы?ар, тойдан тек естелiк боп суреттер ?алар, алайда тиiмдiсi – сол той?а кеткен ?аражат?а бiр iс ашса. Жо?, бiзде той жасап беру-ол д?ст?р. Бiреуге ма?ызды, бiреуге ма?ызы жо? – д?ст?р.




2.7. Жалдамалы п?тер


П?тер сатып алып жал?а беру деген жоспарды жиi естимiз. Б?л ?алай, тиiмдi ме? Бiреуге тиiмдi болар, ?йткенi ол жал?ау. Бiра? жал?ауды? жал?ауы емес. Ондай шешiмге келу ?шiн басты да к?п ?атыруды? ?ажетi жо?. На?ыз сенiмдi ж?не т?ра?ты н?с?а боп келедi. Алайда олай емес. Жылжымайтын м?лiк нары?ы ?рт?рлi ?згерiске ?шырап т?рады: бiресе ??ны ?седi, бiресе т?седi. Мысалы, Англияда орналас?ан жылжымайтын м?лiктi? ??ны ?немi ?сiп т?рады. Осындай жа?дай Америка, ?аза?стан мен Ресейде де кездеседi. Ал оны? арты белгiлi бiр салдар?а алып со?ады: 2008 жылда?ы ?аза?станда?ы ?аржы да?дарысы т?рiздi.




2.7.1. Жалдамалы п?тер, жоспар ??ру


Атал?ан инвестиция жоспарыны? жа?ымды да жа?ымсыз жолдарын талдайы?.

?аншалы?ты пайда беретiнiн, т?уекелдерi мен кiрiстерiн санап к?рейiк.

Бiр студентiм: «Д?улет Арман?лы! Менде а?ша бар. Бес п?тер сатып алып, жал?а берсем» деген жоспарымен б?лiстi. Екеумiз тал?ылау?а кiрiстiк.

«Неге олай iстегi? келiп т?р? Кiрiстi ?алай санады??» деп с?радым. Ол «Бес п?тердi? ?р?айсысыны? ??ны 50 мы? $-дан делiк. Барлы?ы 250 мы? $ болсын. ?р п?тердi т?улiгiне 20$ жал?а берiп т?рса?, бес п?терден -т?улiгiне 100$ т?сiп т?рады.» Жа?сы?а жорып, п?терлер с?раныс?а б?ленiп, айына 3000 доллар т?сiп т?рсын делiк. Басында 250 мы? шы?арса, б?л п?терлер ??нын 7 жылда а?тап шы?ады. 20$ деген кiшiгiрiм п?тердi жал?а беруге ?те ?олайлы ба?а.



Ал шынайы жа?дайды алса? ше? Егер де п?терлер жылына тек 50% толса, к?нiне 100$ емес 50 болады. Ол бiрiншiден. Екiншiден – б?л iске жеке уа?ытын ж?мсайды, орташамен алса? 3 к?нде ?р п?терiне 1 са?ат б?лсе, 50 са?ат айына, 12 са?ат аптасына.

Б?рiн ?зi iстесе, жол, жанармай?а шы?ындалады. Б?рiн ?ос?анда бiр айында?ы шы?ыны 1500$. 250 мы? $ шы?ынны? кiрiсi 1500 доллар болса- ?те аз, ?зiн а?тамайтын жоба. Ол б?ны бас?ару?а бiреудi жалдаса, айына 300 доллар т?леп, кiрiсi 1200 боп ?алады. Сонда жылына 12 мы? доллар табыс кiрiп т?рады. Бес п?терi тек 20 жылда ?зiн а?тап шы?ады.




2.7.2. Жалдамалы п?терлер. Бас?а да т?уекелдер


Бас?а да т?уекелдер толып жатыр. Ерiншек адам оларды ?арастырмайтын шы?ар, бiз болса? ?арастырайы?. П?тердi несиеге алу деген – жабайылы?. Несиеге алып алып т?улiкке жал?а берсе?- п?тердi? тоз-тозы шы?ып кетедi.

?аза?станда несиеге алып жал?а беру ке?iнен таралып кеткен т?жiрибе. Егер п?терлерi?iз к?п болса жал?а берiп сол ?аражат?а ?мiр с?ресiз. Дауншифтинг деп аталады. Жаман емес. Бiра? та уа?ыты?ызды алмайтын бас?а да шешiмдер бар. ?рине, оларды бос уа?ытты жамайтын iс деп ойламаса?ыз.

Жо?арыда айтыл?ан iстi? та?ы ?андай т?уекелдерi бар? Оларды? б?рi п?тер сатып ал?анда кездеседi, оларды п?тер сатумен айналысатындар жа?сы бiледi. Мен де солай iстеп к?рдiм, алайда ж?мса?ан ?аражатты? ?айтарымын бай?амадым. Хостел-п?тер т?р?ызып, б?лмелердi жал?а берген болатынмын. Табысы т?ра?ты емес едi. ?р т?рлi туристтер бар. Сонымен пайдасыз жоба болып шы?ты. Студентiмнi? жобасы да е? бастап?ы жоспарлау кезiнен-а? пайдасыз бол?анын т?сiндiк. ?аражаты?ыз 20 жылда ?ана ?айтарылатын болса, ?рине, пайдасыз iс.




2.7.3. П?тер сатушыны? айтылмайтын сырлары


Бiр кездерде мен п?терлер сатумен айналыс?анмын. Риэлтор емес, жа?адан т?р?ызыл?ан к?п ?абатты ?йлердi сату б?лiмiн ?йымдастырушысы ретiнде. Мен бiр де бiр п?тердi сата алмадым, ал ?ол астымда?ы менеджерлерiм жа?сы сатып жатты. Олар сату жа?ыны? терiс жа?тарын айтпайтын, себебi ?здерiне кедергi келедi.

Ол ?андай терiс жа?тар? Ерте ме кеш пе, ?йтеуiр салы? комитетi келедi. Ол салы?ты т?лемесе?iз, ?зi?iзге жаман. Айына, мысалы 300$ т?леп бас?арушы менеджер жалдаса?ыз – ?рлы??а тап боласыз. Осы iспен айналысатын ?ызметкерлердi та?дау?а уа?ыты? кетедi. К?ршiлер болады, сiздi? кiшiгiрiм, бiра? ?ымбат бизнеспен айналыс?аны?ыз?а кедергi жасайтын. Т?р?ызыл?ан к?п-?абатты ?йлер ескiрiп те кетуi м?мкiн. Жылжымайтын м?лiк ба?асы ?лде?андай бiр шы??ан за??а байланысты ??лдырап кетуi де м?мкiн. ?асы?ызда ?олайсыз нысана т?р?ызып жатуы да м?мкiн, ол болса сiздi? м?лiкке де ?сер етер. Та?ы да сол сия?ты бас?а факторлар толып жатыр. Оларды ?ада?алай алмайсыз, а?ша?ыз?а тiкелей ?сер етедi. Б?ларды? б?рiн п?тер сатып аларды? алдында ойлау керек. Жал?а беру о?ай емес.

Ке?естiк ода? айма?тарында п?тердi? ??ны космос т?рiздi жылдам ?сiп т?ратын. ?айталануы м?мкiн бе? Белгiсiз. Ал егер де Лондон ?аласында т?рса?ыз п?терi?iздi т?улiгiне 20$ емес 200$ ?ткiзе алатын едi?iз. Б?л бас?а а?ша, бас?а математика.





Конец ознакомительного фрагмента. Получить полную версию книги.


Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию (https://www.litres.ru/pages/biblio_book/?art=66381248) на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.



Если текст книги отсутствует, перейдите по ссылке

Возможные причины отсутствия книги:
1. Книга снята с продаж по просьбе правообладателя
2. Книга ещё не поступила в продажу и пока недоступна для чтения